Tykocin – atrakcje klimatycznego miasteczka na Podlasiu. Zamek, synagoga i żydowska kuchnia.

Tykocin to malutkie miasteczko będące wizytówką Podlasia. Czas płynie tutaj powoli i niespiesznie. Jest sielsko i cicho. Jest inaczej. Tykocin to historia, zabytki, żydowska kultura. W Tykocinie jest sporo atrakcji. Śpieszcie się odwiedzić to miasto, gdyż już niebawem będzie ono tak popularne jak klimatyczny Kazimierz Dolny nad Wisłą. Tykocin – miejsce nad Narwią warto zobaczyć. Zaraz dowiecie się dlaczego?

ŻYDOWSKA HISTORIA TYKOCINA

Spacerując po uliczkach Tykocina mieliśmy wrażenie, że przenosimy się w czasie. Tutaj można doświadczyć historii w pełnym tego słowa znaczeniu. I jest to historia jeszcze niezdeptana przez tabuny turystów. „Miasteczko – bajeczka” – tak właśnie Tykocin nazwała Agnieszka Osiecka – coś w tym jest.

Czy wiecie, że w Tykocinie na Podlasiu mieszkał król? Król Zygmunt August postanowił opuścić Kraków i osiedlić się w malutkim Tykocinie. Sprawował swe rządy zamieszkując zamek w Tykocinie, który do dzisiaj można podziwiać.

Tykocin to przede wszystkim historia żydowska. Notuję się, iż pierwsze wzmianki o obecności Żydów na tykocińskiej ziemi to rok 1522. W tym czasie Tykocin zamieszkiwało 10 rodzin z Grodna, którzy z czasem otrzymali prawo osadnictwa ostatecznie potwierdzone przez Władysława IV. Prawa te umożliwiły Żydom swobodny handel i przywileje. W 1800 roku w mieście mieszkało już o wiele więcej Żydów. 70% mieszkańców stanowiła ludność żydowska. Powstała jedna z największych gmin żydowskich w Polsce (druga po Krakowie). Zbudowano żydowską synagogę, która dzisiaj jest jednym z największych zabytków miasteczka i atrakcją Tykocina.

„Osiedlenie się żydów w Tykocinie nastąpiło w początkach XVI wieku. Olbracht Gastold, wojewoda trocki, pozwolił w 1522 roku 10 żydom z Grodna osiąść w Tykocinie „na Kaczorowie za mostem”. Na ostrowie mają sobie postawić szkołę. Wyznaczono im plac na cmentarz „pierwszą górę za rzeką”. Pozwolono im wystawić kramnice koło ratusza i prowadzić wszelki handel.”
(źródło: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich)

W Tykocinie Żydzi prowadzili barwne życie szerząc swoją religię, kulturę, tradycję, a nawet żydowską kuchnię. Ich spokój zakłóciła II Wojna Światowa. W roku 1941 doszło do masowego mordowania Żydów przez Niemców. Źródła historyczne podają, iż zostali wymordowani w lasach, w pobliskiej wsi o nazwie Łopuchowo.

Po wojnie w Tykocinie pozostało 21 Żydów. Wielu też wcześniej na skutek prężnie rozwijającego się Białegostoku i traktowania Tykocina w sposób peryferyjny wyemigrowało do Izraela i USA. Po II Wojnie Światowej Tykocin również utracił prawa miejskie, które odzyskał dopiero w 1993 roku.

Oto atrakcje Tykocina:

SYNAGOGA W TYKOCINIE

Synagoga została wybudowana w 1642 roku, stanowiła siedzibę społeczności żydowskiej Tykocina. Jej centrum to sala modlitewna, w której spotykali się żydowscy mężczyźni. Miejsce dla kobiet było oddzielone i nazywano go babińcem (małe okienka wypełnione kratami, przez które kobiety obserwowały modlących się mężczyzn). Wszystko co w tej sali się znajduje nawiązuje do kultury i historii żydowskiej. Czuć ducha modlitwy. Tutaj toczyło się żydowskie życie religijno – kulturalne.

W czasie II Wojny Światowej synagoga została bardzo zniszczona, na szczęście sam budynek ocalał. Niemcy w tym miejscu zrobili magazyny. Po wojnie w 1956 roku w synagodze, która nadal pełniła funkcję magazynu wybuchł pożar. Spaliło się wiele cennych żydowskich dokumentów i ksiąg. To co ocalało zostało bezmyślnie wyrzucone do rzeki Narew.

Los Synagogi odmienił się w latach 70 XX wieku, kiedy budowla przeszła remont i miejsce nazwano Muzeum Kultury Żydowskiej. Do dnia dzisiejszego można synagogę zwiedzać i poznać religię oraz kulturę Żydów.

Po wejściu do synagogi otrzymuję się słuchawki i nagranie dzięki któremu możemy wysłuchać wielu ciekawostek, dowiedzieć się co znajduje się w poszczególnych miejscach synagogi i jaka jest tego symbolika.

Przeczytajcie: Co warto zobaczyć w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą? Atrakcje i mapa miasteczka.

Słuchając usłyszycie takie słowa jak:

• bima – centrum Synagogi, umiejscowiona na jej środku. Tutaj czyta się Torę. To odpowiednik ambony w kościele katolickim.
• tałesy – szale, które zakładają mężczyźni w czasie modlitwy.
• tora – najważniejsza księga Żydów
• menora – siedmioramienny świecznik, symbol kultury żydowskiej
• bar – mitzwa – uroczystość wprowadzająca 13 letnich żydowskich chłopców w świat mężczyzn
• parochet – aksamitna zasłona przysłaniająca ołtarz

DOM TALMUDYCZNY / TYKOCIN ATRAKCJE 

Poznając historię i kulturę żydowską w Tykocinie nie można pominąć Domu Talmudycznego, zwany inaczej Małą Synagogą. Dom Talmudyczny to ważna atrakcje w Tykocinie. Znajduje się tutaj niewielkie muzeum poświęcone pamięci Zygmunta Glogera – etnografa, krajoznawcy. W centrum jego zainteresowań był folklor i historia. Stworzył Encyklopedię Staropolską.

Dom Talmudyczny stanowi rekonstrukcję domu Zygmunta Glogera z Jeżewa. Odtworzono salon, w którym słynny autor spotykał się z ludźmi ze świata kultury i nauki. Są portrety, listy, albumy ze zdjęciami, grafiki przedstawiające życie Żydów, ale i też innych ludzi oraz ich zwyczajów.

Znajduje się tutaj stara apteka z niesamowitym klimatem. Znajdziecie też słynną restaurację Tejsza serwującą kuchnię żydowską, ale o niej opowiemy Wam w dalszej części tekstu.

 

RYNEK I KOŚCIÓŁ ŚWIĘTEJ TRÓJCY

Rynek to serce Tykocina. Na jego środku można zobaczyć pomnik Stefana Czarnieckiego, który w 1659 roku zarządzał miastem dzięki zasługom w wojnie ze Szwedami. Pomnik ten jest drugim najstarszym pomnikiem świeckim w Polsce. Pierwszy to kolumna Zygmunta III Wazy w Warszawie.

Kolejną istotną budowlą na Rynku tykocińskim jest Kościół Świętej Trójcy, który w swych zbiorach posiada najcenniejsze organy w całym województwie podlaskim.

Zabudowa domów na Rynku jest niska, charakterystyczna dla wieku XVIII.

PLAC CZARNIECKIEGO 10

Plac Czarnieckiego 10 to dom z historią, mieści się na Rynku. Tej atrakcji Tykocina nie możecie pominąć w planie zwiedzania. Zbudowany w 1885 roku. Obok znajdują się domy o podobnej zabudowie, domy z drewna. Mieszka tutaj Maria Markiewicz, która tym domem się zajmuje i dba zachowanie jego pamięci oraz innych domów wybudowanych w tym stylu. Pani Maria pielęgnuje też pamięć i historię Tykocina. Ten dom to wspomnienia jego twórczyni z dzieciństwa, a wzniósł go pradziadek pani Marii – Maksymilian Kizling.

Ozdobą domu są okna z niebieskimi drewnianymi okiennicami, podokiennikami i lamówkami. To kolorystyka i styl pochodzący z XIX wieku. Skrzypią drzwi i podłoga, jest stary i wysłużony piec, sień, piwnica, można wysłuchać opowieści ludzi zamieszkujących Tykocin i cofnąć się do dawnych żydowskich czasów. A przed domem można podziwiać kwiatowy ogródek. Po ganku biegają koty. To miejsce z duszą, miejsca magiczne.

Przeczytajcie: Kraina Otwartych Okiennic – atrakcja Podlasia. Trześcianka, Puchły, Soce i Ciełuszki.

ZAMEK W TYKOCINIE

Zamek w Tykocinie pochodzi z XV wieku. Jego rekonstrukcja znajduje się po drugiej stronie rzeki Narew. Oryginalny zamek, który stał w tym miejscu zniszczył pożar w roku 1734. To co pozostało po pożarze zaczęło popadać w ruinę. W 1771 roku pozostałości budowli dotknęła powódź. Obiekt przestał istnieć. Próby jego rekonstrukcji i prace wykopaliskowe rozpoczęto w roku 1999. Dzisiaj w tym miejscu znajduje się hotel i restauracja.

Oryginalny Zamek w Tykocinie zbudowano dla króla Zygmunta Augusta. W dawnych czasach pełnił on funkcję miejsca spotkań możnych tego świata: królów, carów, czy też politycznych dyplomatów. W tym miejscu zapadały ważne decyzje dla Polski. To tutaj król August II Mocny ustanowił dla Polski Order Orła Białego, a było to w roku 1705.

Dzisiaj zrekonstruowany Zamek można zwiedzać, a co roku odbywa się również w jego okolicach rekonstrukcja tykocińskiego oblężenia w czasie Potopu Szwedzkiego.

CMENTARZ ŻYDOWSKI W TYKOCINIE

Cmentarz żydowski w Tykocinie znajduje się przy ulicy 27 Maja w oddaleniu od centrum miasteczka i głównych atrakcji. Stanowi on jedną z najstarszych nekropoli żydowskich w kraju, ponieważ istniej od 1522 roku. Olbracht Gasztołd, który sprowadził Żydów do Tykocina wyznaczył to miejsce na ich pochówek.

Cmentarz został doszczętnie zniszczony przez Niemców w czasie wojny. A dzisiaj możemy zobaczyć tam tylko duży teren trawiasty z kilkoma kamieniami – macew, które cechuje prostota i surowość.

Warto odwiedzić również pobliski las w Łopuchowie, w którym znajduje się masowa mogiła Żydów, którzy zginęli w tym miejscu z rąk Niemców w czasie wojny.

ATRAKCJE TYKOCINA POZA TURYSTYCZNYM SZLAKIEM

Będąc w Tykocinie warto skręcić w mało znane uliczki, które również są atrakcją miasteczka. Obserwujcie zwyczajne życie mieszkańców. My spacerując po miasteczku doświadczyliśmy ciszy i pustki, tylko kot bacznie nam się przyglądał ze swojego podwórka. Na trasie natknęliśmy się na pomnik Orła Białego, który powstał w Tykocinie na cześć wydarzeń z roku 1705, kiedy to na zamku ustanowiono Orła Białego jako order dla kraju.

Pomnik Orła Białego został wzniesiony w roku 1882 i przedstawia on orła w koronie, który zrywa się do lotu. Obok pomnika znajduje się Urząd Miejski, który swą siedzibę ma w barokowym dworku.

ALUMNAT WOJSKOWY

Dzisiaj w tym miejscu mieści się elegancki hotel i restauracja, ale kiedyś alumnat pełnił funkcję domu – przytułku, schronienia dla żołnierzy, którzy byli wojennymi weteranami.

A co oznacza słowo „alumnat”?

Alumnat w Tykocinie jest jednym z najstarszych w Europie.

EUROPEJSKA WIEŚ BOCIANIA

Jak wiadomo Podlasie w okresie wiosenno – letnim bocianami stoi. Jest ich mnóstwo, a nieopodal Tykocina znajduje się Europejska Wieś Bociania.

Europejska Wieś Bociana powstała w Dworku Pentowo położonego nad Narwią. W roku 2001 miejscu temu przyznano tytuł Europejskiej Wsi Bocianiej. Oj bocianów tutaj od groma!
Można je podziwiać z dwóch wież widokowych. Uwiły sobie na terenie Pentowa mnóstwo gniazd, z których często wydać bocianie maluchy próbujące wzbić się do lotu. Gniazda są na dachach, słupach i drzewach.

Miejsce to jest ogromną atrakcją dla pasjonatów przyrody, a przede wszystkim dla ornitologów. Zobaczycie tutaj bociana lecącego tuż nad Waszą głową, spotkacie go brodzącego po wodach Narwi lub siedzącego w gnieździe i pilnującego swojej bocianiej rodziny. Warto przybyć tutaj dla pięknych zdjęć i obcowania z bocianami w tak bliskim kontakcie.

Na terenie Dworku są również konie. Można skorzystać z jazdy konnej,  zimą organizowane są kuligi. A jeżeli ktoś z Was chciałby dłużej pobyć w obecności bocianów to nocleg w zabytkowym dworku jest jak najbardziej możliwy.

KUCHNIA ŻYDOWSKA W TYKOCINIE, CZYLI GDZIE WARTO ZJEŚĆ?

Będąc w Tykocinie obowiązkowo należy skosztować kuchni żydowskiej. A gdzie? Oczywiście w słynnej tykocińskiej restauracji o nazwie „Tejsza”, czyli „koza”.

„Zwiedzać świat i nie być w Tykocinie, to nie zwiedzić świata. Smakować kuchnie świata i nie zjeść w Tejszy, to tak, jakby w ogóle nie jeść”
cytat z Księgi Gości w Tejszy

Tejsza to najstarsza restauracja w Tykocinie, która funkcjonuje tutaj aż od 1978 roku. Menu Tejszy zawiera klasyczne dania kuchni żydowskiej, ale i też potrawy kuchni polskiej.
Kultowym daniem w tym miejscu jest Cymes Świąteczny, którego oczywiście spróbowaliśmy. To jedno z najbardziej popularnych dań w kuchni żydowskiej, które może być zarówno daniem obiadowym jak i deserem. Cymes to gulasz zawierający podsmażoną marchewkę z różnymi słodkimi dodatkami np. morelami, daktylami, czy też orzechami, a nawet miodem. W wersji obiadowej gulasz zawiera mięso wołowe lub drobiowe, dodatkiem są ziemniaki lub frytki.

Inne dania, których można w Tejszy skosztować to:

• rosół po żydowsku
• kugel, czyli babka ziemniaczana
• wątróbka
• śledzie po żydowsku
• hamantasze

Co ważne – w Tejszy nie ma jedzenie koszernego. Koszernej restauracji nie znajdziecie w Tykocinie.

Restauracja znajduje się w piwnicach Domu Talmudycznego.

Inne miejsca, do których warto wybrać się, aby skosztować żydowskich i podlaskich specjałów to:

• Pierogarnia Tykocińska
• Restauracja Alumnat
• Villa Regent
• Restauracja w Zamku
  

Przeczytajcie: Kruszyniany – tatarska wieś na Podlasiu. Tatarska Jurta, meczet i cmentarz muzułmański.

INFORMACJE PRAKTYCZNE

• Wstęp do Synagogi: bilet normalny 16 zł bilet ulgowy, 8 zł bilet rodzinny, 30 zł dorośli i dzieci – maksymalnie 5 osób, wstęp bezpłatny w soboty. Muzeum w Tykocinie czynne jest dla zwiedzających codziennie –  oprócz poniedziałków i dni świątecznych

Od 1 maja do 30 września – w godz. 10:00 – 18:00 – od wtorku do niedzieli
Od 1 października do 30 kwietnia – w godz. 10:00 – 17:00 – od wtorku do niedzieli

• Wstęp do Zamku w Tykocinie: osoby dorosłe: 12 zł, dzieci i młodzież: 9 zł. Godziny i dni zwiedzania uzależnione są od pory roku.
• Wstęp do Europejskiej Wsi Bocianiej: normalny 10 zł

Tykocin na Podlasiu to miasteczko z bogatą historią. Podobno więcej w nim zabytków niż ludzi. Spacerując po Tykocinie mieliśmy wrażenie, że za chwilę w jednej z wielu uliczek zobaczymy dzieci w jarmułkach i przeniesiemy się na chwilę do Izraela. To XIX wieczne miasteczko wywołało w nas wiele pozytywnych emocji, ale i też dało chwilę zamyślenia i refleksji. Atrakcje Tykocina wywarły na nas ogromne wrażenie. 

Interesujecie się historią Żydów na przestrzeni lat? Odwiedzacie miejsca, w których możecie poznać ich kulturę i zwyczaje? A może znacie jeszcze inne ciekawe miejsca z kulturą żydowską w tle, do których warto się wybrać?

Więcej o Podlasiu i Suwalszczyźnie znajdziecie tutaj:
Podlaskie

 

Zapraszamy Was również na Instagram oraz fanpage na Facebooku

Do zobaczenia gdzieś w drodze!