Tykocin – klimatyczne miasteczko na Podlasiu. Zamek, synagoga i żydowska kuchnia.

Tykocin to malutkie miasteczko będące wizytówką Podlasia. Czas płynie tutaj powoli i niespiesznie. Jest sielsko i cicho. Jest inaczej.
Tykocin to historia.
Tykocin to zabytki.
Tykocin to żydowska kultura.
Śpieszcie się odwiedzić to miasto, gdyż już niebawem będzie ono tak popularne jak klimatyczny Kazimierz Dolny nad Wisłą. To klimatyczne miejsce nad Narwią warto zobaczyć. Zaraz dowiecie się dlaczego?

ŻYDOWSKA HISTORIA TYKOCINA

Spacerując po uliczkach Tykocina miałam wrażenie, że przenoszę się w czasie. Tutaj można doświadczyć historii w pełnym tego słowa znaczeniu. I jest to historia jeszcze niezdeptana przez tabuny turystów.

„Miasteczko – bajeczka”

A jakże, tak właśnie Tykocin nazwała Agnieszka Osiecka – coś w tym jest.

Czy wiecie, że w Tykocinie na Podlasiu mieszkał król?

Król Zygmunt August postanowił opuścić Kraków i osiedlić się w malutkim Tykocinie. Sprawował tutaj swe rządy zamieszkując zamek, który do dzisiaj można podziwiać.

Tykocin to przede wszystkim historia żydowska. Notuję się iż pierwsze wzmianki o obecności Żydów na tykocińskiej ziemi to rok 1522. W tym czasie Tykocin zamieszkiwało 10 rodzin z Grodna, którzy z czasem otrzymali prawo osadnictwa ostatecznie potwierdzone przez Władysława IV. Prawa te umożliwiły Żydom swobodny handel i przywileje.
W 1800 roku w mieście mieszkało już o wiele więcej Żydów. 70% mieszkańców stanowiła ludność żydowska.
To tutaj powstała jedna z największych gmin żydowskich w Polsce (druga po Krakowie), zbudowano nawet żydowską synagogę, która dzisiaj jest jednym z największych zabytków miasteczka.

„Osiedlenie się żydów w Tykocinie nastąpiło w początkach XVI wieku. Olbracht Gastold, wojewoda trocki, pozwolił w 1522 roku 10 żydom z Grodna osiąść w Tykocinie „na Kaczorowie za mostem”. Na ostrowie mają sobie postawić szkołę. Wyznaczono im plac na cmentarz „pierwszą górę za rzeką”. Pozwolono im wystawić kramnice koło ratusza i prowadzić wszelki handel.”
(źródło: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich)

W Tykocinie Żydzie prowadzili barwne życie szerząc swoją religię, kulturę, tradycję, a nawet żydowską kuchnię. Ich spokój zakłóciła II Wojna Światowa.

W roku 1941 doszło do masowego mordowania Żydów przez Niemców. Źródła historyczne podają, iż zostali wymordowani w lasach, w pobliskiej wsi o nazwie Łopuchowo.

Po wojnie w Tykocinie pozostało 21 Żydów. Wielu też wcześniej na skutek prężnie rozwijającego się Białegostoku i traktowania Tykocina w sposób peryferyjny wyemigrowało do Izraela i USA.
Po II Wojnie Światowej Tykocin również utracił prawa miejskie, które odzyskał dopiero w 1993 roku.

CO WARTO ZOBACZYĆ W TYKOCINIE I OKOLICACH?

SYNAGOGA

Wybudowana w 1642 roku, stanowiła siedzibę społeczności żydowskiej Tykocina. Jej centrum to sala modlitewna, w której spotykali się żydowscy mężczyźni. Miejsce dla kobiet było oddzielone i nazywano go babińcem (małe okienka wypełnione kratami, przez które kobiety obserwowały modlących się mężczyzn). Wszystko co w tej sali się znajduje nawiązuje do kultury i historii żydowskiej. Czuć ducha modlitwy. Tutaj toczyło się żydowskie życie religijno – kulturalne.

W czasie II Wojny Światowej synagoga została bardzo zniszczona, na szczęście sam budynek ocalał. Niemcy w tym miejscu zrobili magazyny. Po wojnie w 1956 roku w Synagodze, która nadal pełniła funkcje magazynu wybuchł pożar. Spaliło się wiele cennych żydowskich dokumentów i ksiąg. To co ocalało zostało bezmyślnie wyrzucone do rzeki Narew.

Los Synagogi odmienił się w latach 70 XX wieku, kiedy to przeszła remont i miejsce to nazwano Muzeum Kultury Żydowskiej. Do dnia dzisiejszego można Synagogę zwiedzać i chociaż trochę zbliżyć się i poznać religię oraz kulturę Żydów.

Po wejściu do Synagogi otrzymuję się słuchawki i nagranie dzięki któremu możemy wysłuchać wielu ciekawostek, dowiedzieć się co znajduje się w poszczególnych miejscach Synagogi i jaka jest tego symbolika.

Przeczytajcie: Co warto zobaczyć w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą? Atrakcje i mapa miasteczka.

Słuchając usłyszycie takie słowa jak:

bima – centrum Synagogi, umiejscowiona na jej środku. Tutaj czyta się Torę. To odpowiednik ambony w kościele katolickim.

tałesy – szale, które zakładają mężczyźni w czasie modlitwy.

tora – najważniejsza księga Żydów

menora – siedmioramienny świecznik, symbol kultury żydowskiej

bar – mitzwa – uroczystość wprowadzająca 13 letnich żydowskich chłopców w świat mężczyzn

parochet – aksamitna zasłona przysłaniająca ołtarz

I wiele, wiele innych. Uważam to miejsce za niesamowite, pełne zadumy i refleksji.

DOM TALMUDYCZNY

Poznając historię i kulturę żydowską w Tykocinie nie można pominąć Domu Talmudycznego, zwany inaczej Małą Synagogą. Znajduje się tutaj niewielkie muzeum poświęcone pamięci Zygmunta Glogera – osoba słynna, etnograf, krajoznawca. W centrum jego zainteresowań był folklor i historia. Stworzył Encyklopedię Staropolską.

Dom Talmudyczny stanowi rekonstrukcję domu Zygmunta Glogera z Jeżewa. Odtworzono salon, w którym słynny autor spotykał się z ludźmi ze świata kultury i nauki, są portrety, listy, albumy ze zdjęciami, grafiki które tworzył przedstawiające życie Żydów, ale i też innych ludzi oraz ich zwyczajów.

Znajduje się tutaj także stara apteka z niesamowitym klimatem. Znajdziecie też słynną restaurację Tejsza serwującą kuchnię żydowską, ale o niej opowiem Wam w dalszej części tekstu.

RYNEK I KOŚCIÓŁ ŚWIĘTEJ TRÓJCY

Rynek to serce Tykocina. Na jego środku można zobaczyć pomnik Stefana Czarnieckiego, który w 1659 roku zarządzał miastem dzięki zasługom w wojnie ze Szwedami. Pomnik ten jest drugim najstarszym pomnikiem świeckim w Polsce. Pierwszy to kolumna Zygmunta III Wazy w Warszawie.

Kolejną istotną budowlą na Rynku tykocińskim jest Kościół Świętej Trójcy, który w swych zbiorach posiada najcenniejsze organy w całym województwie podlaskim.
Zabudowa domów na Rynku jest niska, charakterystyczna dla wieku XVIII.

PLAC CZARNIECKIEGO 10, CZYLI ZABYTKOWY DOM Z DUSZĄ

To dom z historią. Mieści się na Rynku. Zbudowany w 1885 roku. Obok znajdują się domy o podobnej zabudowie, domy z drewna. Mieszka tutaj Maria Markiewicz, która tym domem się zajmuje i dba zachowanie jego pamięci oraz innych domów wybudowanych w tym stylu. Pani Maria pielęgnuje też pamięć i historię Tykocina. Ten dom to wspomnienia jego twórczyni z dzieciństwa, a wzniósł go pradziadek pani Marii – Maksymilian Kizling.

Ozdobą domu są piękne okna z niebieskimi drewnianymi okiennicami, podokiennikami i lamówkami. To kolorystyka i styl pochodzący z XIX wieku. Skrzypią drzwi i podłoga, jest stary i wysłużony piec, sień, piwnica, można wysłuchać opowieści ludzi zamieszkujących Tykocin i cofnąć się do dawnych żydowskich czasów. A przed domem znajduje się piękny kwiatowy ogródek. Po ganku biegają koty. Miejsce z duszą, miejsca magiczne.

Jeżeli chcielibyście dogłębniej poznać historię tego domu zachęcam do obejrzenia materiału reportażowego pani Moniki Kalickiej.

A jeżeli interesuje Was tematyka związana z podlaską zabudową drewnianą to zachęcam do przeczytania wpisu: Kraina Otwartych Okiennic – atrakcja Podlasia. Trześcianka, Puchły, Soce i Ciełuszki.

ZAMEK W TYKOCINIE

Zamek z XV wieku, a raczej jego rekonstrukcja znajduje się po drugiej stronie rzeki Narew. Oryginalny zamek, który stał w tym miejscu zniszczył pożar w roku 1734. To co pozostało po pożarze zaczęło popadać w ruinę. W 1771 roku pozostałości budowli dotknęła powódź. Obiekt przestał istnieć. Próby jego rekonstrukcji i prace wykopaliskowe rozpoczęto w roku 1999. Dzisiaj w tym miejscu znajduje się hotel i restauracja.

Oryginalny Zamek zbudowano dla króla Zygmunta Augusta. W dawnych czasach pełnił on funkcję miejsca spotkań możnych tego świata: królów, carów, czy też politycznych dyplomatów. W tym miejscu zapadały ważne decyzje dla Polski. To tutaj król August II Mocny ustanowił dla Polski Order Orła Białego, a było to w roku 1705.

Dzisiaj zrekonstruowany Zamek można zwiedzać, a co roku odbywa się również w jego okolicach rekonstrukcja tykocińskiego oblężenia w czasie Potopu Szwedzkiego.

CMENTARZ ŻYDOWSKI W TYKOCINIE

Cmentarz żydowski w Tykocinie znajduje się przy ulicy 27 Maja w oddaleniu od centrum miasteczka. Stanowi on jedną z najstarszych nekropoli żydowskich w kraju, ponieważ istniej od 1522 roku. Olbracht Gasztołd, który sprowadził Żydów do Tykocina wyznaczył to miejsce na ich pochówek.

Cmentarz został doszczętnie zniszczony przez Niemców w czasie wojny. A dzisiaj możemy zobaczyć tam tylko duży teren trawiasty z kilkoma kamieniami – macew, które cechuje prostota i surowość.

Warto odwiedzić również pobliski las w Łopuchowie, w którym znajduje się masowa mogiła Żydów, którzy zginęli w tym miejscu z rąk Niemców w czasie wojny.

TYKOCIN POZA TURYSTYCZNYM SZLAKIEM

Nie byłabym sobą gdybym nie skręciła gdzieś w mało znaną uliczkę i poszwendała się poza utartym szlakiem. Tak było i w Tykocinie. Brukowaną tykocińską uliczką podążyliśmy czym prędzej, aby podoglądać zwyczajne życie mieszkańców. Było pusto i cicho, tylko kot bacznie nam się przyglądał ze swojego podwórka.

Na tej trasie natknęliśmy się na pomnik Orła Białego, który powstał tutaj na cześć wydarzeń z roku 1705, kiedy to na tykocińskim zamku ustanowiono Orła Białego jako order dla kraju.

Pomnik Orła Białego został wzniesiony w roku 1882 i przedstawia on orła w koronie, który zrywa się do lotu. Obok pomnika znajduje się Urząd Miejski, który swą siedzibę ma w barokowym dworku.

ALUMNAT WOJSKOWY

Dzisiaj w tym miejscu mieści się elegancki hotel i restauracja, ale kiedyś alumnat pełnił funkcję domu – przytułku, schronienia dla żołnierzy, którzy byli wojennymi weteranami.

A co oznacza słowo „alumnat”?

Alumnat w Tykocinie jest jednym z najstarszych w Europie.

MOST NAD NARWIĄ

Warto wybrać się w to miejsce nie ze względu na sam most, ale na możliwość zobaczenia i sfotografowania Tykocina z punktu widokowego.

EUROPEJSKA WIEŚ BOCIANIA

Jak wiadomo Podlasie w okresie wiosenno – letnim bocianami stoi. Jest ich mnóstwo, a nieopodal Tykocina znajduje się Europejska Wieś Bociania.

Co to takiego?

Europejska Wieś Bociana powstała w Dworku Pentowo położonego nad Narwią. W roku 2001 miejscu temu przyznano tytuł Europejskiej Wsi Bocianiej. Oj bocianów tutaj od groma!
Można je podziwiać z dwóch wież widokowych. Uwiły sobie na terenie Pentowa mnóstwo gniazd, z których często wydać bocianie maluchy próbujące wzbić się do lotu. Gniazda są na dachach, słupach i drzewach.

Miejsce to jest ogromną atrakcją dla pasjonatów przyrody, a przede wszystkim dla ornitologów. I tak zobaczycie tutaj bociana lecącego tuż nad Waszą głową, spotkacie go brodzącego po wodach Narwi lub siedzącego w gnieździe i pilnującego swojej bocianiej rodziny. Warto przybyć tutaj dla pięknych zdjęć i obcowania z bocianami w tak bliskim kontakcie.

Na terenie Dworku są również konie. Można skorzystać z jazdy konnej,  zimą organizowane są kuligi. A jeżeli ktoś z Was chciałby dłużej pobyć w obecności bocianów to nocleg w zabytkowym dworku jest jak najbardziej możliwy.

KUCHNIA ŻYDOWSKA W TYKOCINIE, CZYLI GDZIE WARTO ZJEŚĆ?

Będąc w Tykocinie obowiązkowo należy skosztować kuchni żydowskiej. A gdzie? Oczywiście w słynnej tykocińskiej restauracji o nazwie „Tejsza”, czyli „koza”.

„Zwiedzać świat i nie być w Tykocinie, to nie zwiedzić świata. Smakować kuchnie świata i nie zjeść w Tejszy, to tak, jakby w ogóle nie jeść”
cytat z Księgi Gości w Tejszy

Tejsza to najstarsza restauracja w Tykocinie, która funkcjonuje tutaj aż od 1978 roku. Menu Tejszy zawiera klasyczne dania kuchni żydowskiej, ale i też potrawy kuchni polskiej.
Kultowym daniem w tym miejscu jest Cymes Świąteczny, którego oczywiście spróbowaliśmy.

Cymes Świąteczny to jedno z najbardziej popularnych dań w kuchni żydowskiej, które może być zarówno daniem obiadowym jak i deserem. Cymes to gulasz zawierający podsmażoną marchewkę z różnymi słodkimi dodatkami np. morelami, daktylami, czy też orzechami, a nawet miodem. W wersji obiadowej gulasz zawiera mięso wołowe lub drobiowe, dodatkiem są ziemniaki lub frytki.

Inne dania, których można w Tejszy skosztować to m.in. rosół po żydowsku, kugel, czyli babka ziemniaczana, wątróbka, śledzie po żydowsku, hamantasze.
Co ważne – w Tejszy nie ma jedzenie koszernego. Koszernej restauracji nie znajdziecie w Tykocinie.

Restauracja znajduje się w piwnicach Domu Talmudycznego. Przebywając w tym miejscu miałam wrażenie, że czas tutaj się zatrzymał. Wszystko jest stare i wysłużone, ma niepowtarzalny klimat.

cymes świąteczny

rosół po żydowsku

Inne miejsca, do których warto wybrać się, aby skosztować żydowskich i podlaskich specjałów to:

Pierogarnia Tykocińska
Restauracja Alumnat
Villa Regent
Restauracja w Zamku

Na Podlasiu zetkniecie się również z kuchnią tatarską, o której pisałam tutaj: Kruszyniany – tatarska wieś na Podlasiu. Tatarska Jurta, meczet i cmentarz muzułmański.

INFORMACJE PRAKTYCZNE

Wstęp do Synagogi: bilet normalny 16 zł bilet ulgowy, 8 zł bilet rodzinny, 30 zł dorośli i dzieci – maksymalnie 5 osób, wstęp bezpłatny w soboty. Muzeum w Tykocinie czynne jest dla zwiedzających codziennie –  oprócz poniedziałków i dni świątecznych

Od 1 maja do 30 września – w godz. 10:00 – 18:00 – od wtorku do niedzieli

Od 1 października do 30 kwietnia – w godz. 10:00 – 17:00 – od wtorku do niedzieli

Wstęp do Zamku w Tykocinie: osoby dorosłe: 12 zł, dzieci i młodzież: 9 zł. Godziny i dni zwiedzania uzależnione są od pory roku.

Wstęp do Europejskiej Wsi Bocianiej: normalny 10 zł

Tykocin na Podlasiu to miasteczko z bogatą historią. Podobno więcej w nim zabytków niż ludzi. Spacerując po Tykocinie miałam wrażenie, że za chwilę w jednej z wielu uliczek zobaczę dzieci w jarmułkach i przeniosę się na chwilę do Izraela. To XIX wieczne miasteczko wywołało we mnie wiele pozytywnych emocji, ale i też dało chwilę zamyślenia i refleksji. Chętnie bym do Tykocina powróciła, gdyż uważam, że to kolejne miasteczko z duszą na mapie Polski.

Interesujecie się historią Żydów na przestrzeni lat? Odwiedzacie miejsca, w których możecie poznać ich kulturę i zwyczaje? A może znacie jeszcze inne ciekawe miejsca z kulturą żydowską w tle, do których warto się wybrać?

Więcej o Podlasiu i Suwalszczyźnie znajdziecie tutaj:
Podlaskie

Zapraszamy Was również na Instagram oraz fanpage na Facebooku

Do zobaczenia gdzieś w drodze!